Naar aanleiding van het artikel in De Telegraaf van 8 december 2017 (“Google Translate krijgt vertalers niet klein“), hebben een paar collega’s gevraagd of ik veel meer had gezegd. Het artikel was op zich vrij objectief en schetste een duidelijk beeld van de vertaalindustrie vanuit verschillende standpunten, maar inderdaag een hoop van wat ik had verteld moest geschrapt worden wegens gebrek aan ruimte. Omdat ik de vragen schriftelijk had beantwoord, bij dezen de rest van het interview voor wie van volledigheid houdt.
Ziet u dat er zaken aan het veranderen zijn doordat geautomatiseerde systemen steeds beter worden?
Tegenwoordig is al het menselijk handelen afhankelijk van technologie. Dit betekent niet zozeer dat de dingen beter of slechter worden. Het is maar hoe je het bekijkt.
Hoe goed is vertaalsoftware inmiddels?
Als u met “vertaalsoftware” het automatisch vertalen van teksten bedoelt, dan mag ik best stellen dat de prestaties steeds beter worden maar nog niet het niveau van menselijk taalvermogen hebben bereikt. “Vertaalsoftware” kan echter ook worden opgevat in de zin van computerondersteunde vertaalsystemen die vertalers voor hun werk gebruiken. Deze programma’s vormen een nuttig hulpmiddel, maar bepalen niet het eindresultaat van een professionele vertaling.
Wat kan het wel en wat kan het niet? Kunt u daar voorbeelden bij geven?
Ik moet opnieuw verschil maken tussen de twee soorten software. Een automatische vertaling vereist zonder meer nog een controle in de vorm van post-editing. De huidige CAT-tools voor computerondersteund vertalen zijn op zich uitstekend, maar de gebruiker moet wel over de nodige kennis en ervaring beschikken.
Gebruikt u zelf vertaalsoftware? Wat scheelt dat u in tijd of productiviteit?
Ik gebruik beide soorten software en heb ze afgestemd op mijn eigen eisen. In sommige gevallen, en met name wanneer de samenwerking met een klant al geruime tijd loopt, zijn deze hulpmiddelen erg handig. Ik kan soms 30-40% tijd besparen ten opzichte van de productiviteit die ik behaal bij het vertalen van teksten voor nieuwe klanten of over onderwerpen waarvoor ik referentiemateriaal moet zoeken omdat ik geen specifiek vertaalgeheugen voorhanden heb.
Hoe verandert dit het vak? Is hier sprake van een snelle opmars?
Volgens mij is de technologische ontwikkeling met enorme stappen vooruit gegaan al sinds de start van ruimtevaartprogramma’s aan het einde van de jaren vijftig. Dit heeft zijn weerslag op alle technische sectoren gehad. Desondanks is de werkmethode van een professionele vertaler, net als die van andere leveranciers van intellectuele diensten, veelal dezelfde gebleven, in de zin dat het ritme waarin zich nieuwe ontwikkelingen aandienen niet noodzakelijkerwijs gepaard gaat met een snelle implementatie.
Hoe reageren vertalers hier op?
Ik kan uiteraard niet namens iedereen spreken. Ik heb contact met veel collega’s in Nederland en in het buitenland en mijn ervaring is dat de reacties erg uiteen lopen. Ik heb collega’s die enorm geïnteresseerd zijn in elke nieuwe duivelse oplossing die hen wordt geboden en anderen die obstinaat alle nieuwigheden afwijzen.
Wat blijft er uiteindelijk over van de rol van de vertaler?
Zoals eerder gezegd, biedt de technologie de vertaler uitstekende en doeltreffende hulpmiddelen. Het vermogen om ze op een juiste en productieverhogende manier te gebruiken, is slechts een van de vele vaardigheden die een vertaler moet bezitten.
Heeft het invloed op de tarieven? Worden vertalers bijvoorbeeld wel gedwongen om vertaalsoftware te gebruiken omdat ze anders te weinig ‘meters’ kunnen maken op een dag?
Net als alle andere vrije beroepsbeoefenaars staan ook vertalers in verschillende opzichten onder druk: van de voortdurende vraag naar kortingen (ook van degenen die de waarde van een goede vertaling wel degelijk kennen) tot “uitnodigingen” om bepaalde hulpprogramma’s te gebruiken. In veel gevallen kan deze pressie worden teruggeleid tot het einde van de productieketen – waarvan de vertaler immers de laatste schakel is – of, erger nog, tot luiheid of onkunde van degenen die deze druk uitoefenen.
Wat betekent dit voor de kwaliteit van vertalingen?
Dit alles heeft niets te maken met de kwaliteit van vertalingen. Ik zou bijna zeggen dat een vertaling vaak pas de nodige aandacht krijgt als hij slecht is. En niemand vraagt zich dan af wat de reden daarvoor is geweest. Het probleem hoeft niet noodzakelijkerwijs op het gebied van technologie of deskundigheid te liggen. In veel gevallen is er sprake van onvoldoende uitwisseling van informatie.
Volgens Lionbridge zou een vertaler die een dag post-editing werk heeft gedaan ongeveer evenveel zou verdienen als na een dag vertalen. Klopt dat een beetje? Is post-editing werk net zo leuk/bevredigend voor een vertaler als ‘gewoon’ vertalen?
Ik vind dat je dergelijke beweringen met een korreltje zout moet nemen. Ze hebben eerder te maken met marketing dan met de dagelijkse realiteit. Post-editing kan net zo plezierig, maar ook net zo saai en irritant als een “gewone” vertaling zijn. De reden voor zowel de ene als de andere situatie is – zoals altijd – afhankelijk van uiteenlopende factoren: de kwaliteit van de brontekst, de kwaliteit van de automatische vertaling, het vermogen van de vertaler om zich aan de eisen van de editing-opdracht te houden en, last but not least, de verwachtingen ten aanzien van de eindvertaling. Wat de vergoeding betreft, als we uitgaan van gunstige arbeidsvoorwaarden zijn de verdiensten van post-editing zeer redelijk. Daarentegen is geen enkele vergoeding voldoende als er sprake is van onredelijke en onmogelijke eisen of een onbegrijpelijke brontekst.
Merkt u dat klanten van vertaalbureaus afhaken en teksten die ze eerst lieten vertalen maar nu bijvoorbeeld Google translate gebruiken?
Ik kan deze vraag niet met zekerheid beantwoorden, omdat ik geen gegevens heb die een dergelijke tendens bevestigen of tegenspreken. Ik heb er echter alle vertrouwen in dat de klant niet het risico zal nemen om een – min of meer betrouwbaar – automatisch vertaalprogramma te gebruiken voor talencombinaties die hij niet kan beoordelen. Daarbij speelt ook het feit dat er onlangs een zekere verontrusting is uitgesproken met betrekking tot de vertrouwelijkheid en integriteit van gegevens en de bescherming van het intellectuele eigendom. Ik denk bijv. aan het geval van Statoil (zie ook hier). In het kader daarvan wil ik benadrukken dat de ondersteunende diensten die een deskundige professionele vertaler kan bieden, deze en andere risico’s uit de weg kunnen ruimen.
Hoe ziet men over het algemeen de (arbeids)markt voor vertalers momenteel? En in de toekomst? Ziet u het als een kans of een bedreiging van het vak?
Helaas kunnen de vertalersopleidingen voorlopig de technologische ontwikkelingen en de voortdurend veranderende marktvoorwaarden niet bijhouden. Daarom is het voor nieuwbakken vertalers niet eenvoudig om toegang tot de markt te krijgen. Desalniettemin kunnen bepaalde vaardigheden en kennis toch financieel de moeite waard zijn. Chris Wendt, Group Program Manager for Machine Translation van Microsoft, heeft onlangs gezegd dat hij zijn kinderen niet zou aanraden vertaler te worden, maar wel om zich te richten op vaardigheden waarmee ze als “language and cultural consultants” zouden kunnen werken. Tot de werkzaamheden die nu al een plaats in deze sector hebben gekregen, behoort bijvoorbeeld “transcreation”, wat inhoudt het aanpassen van teksten/inhoud voor reclameboodschappen, mededelingen van instanties en instellingen, enz.
Kunt u omschrijven hoe u vijftien – twintig jaar geleden werkte en hoe u tegenwoordig werkt?
Twintig jaar geleden (1997) werkte ik al met elektronische hulpmiddelen (computer, randapparatuur, software), die mij destijds duizenden guldens kostten. Ook toen speelde de technologie al een dominante rol. In de loop der jaren zijn dergelijke kosten gelukkig gedaald en is ook de werkmethode enigszins veranderd. Het is nu niet meer nodig om, bijvoorbeeld, naar de bibliotheek te gaan om (al dan niet op CD-ROM) referentiemateriaal te zoeken of woordenboeken te raadplegen. Ik beschik nu met één klik over een universele bibliotheek, allerlei taalkundige bronnen en de mogelijkheid om via een efficiënt en doeltreffend systeem de enorme hoeveelheid gegevens te raadplegen die ik tijdens mijn carrière (25 jaar) heb verzameld.
Kunt u beschrijven hoe u werkt met een tekst via vertaalsoftware? Wat ziet u voor zich, hoe lang bent u bezig met bepaalde taken voor bepaalde teksten?
Het antwoord op deze vraag verschilt voor elke opdracht. Met andere woorden: mijn werkdag bestaat niet alleen uit het vertalen van de ene bladzijde na de andere. Het is heel goed mogelijk dat ik een paar uur kwijt ben met het vertalen van een slogan van tien woorden om de enige juiste equivalent te vinden, of met het ordenen en bijwerken van de momenteel onmisbare taalkundige data (vertaalgehuegen). Het kan gebeuren dat de technologie die ik voor een slogan volg, verschilt van die voor een brochure, het hulpmiddel voor een presentatie niet bruikbaar is voor een website, de software voor een gebruikershandleiding niet geschikt is voor een medisch rapport, en ga zo maar door. Ik moet er wel op wijzen dat mijn ervaringen niet als representatief voor de hele sector mogen worden beschouwd.